Pra explicá-las regras de acentuacióm da normativa da ALIG, intentaremos nom usar términos linguísticos. Faremos ũa explicacióm simplinha com base em comparaciõs entre a normativa da RAG e a da ALIG.
RAG ALIG
día dia
fío fio
lúa lua
policía policia
filoloxía filologia
dicía dicia
falaría falaria
(acento optativo)
farmacia farmácia
mutuo mútuo
preferencia preferéncia
ausencia auséncia
tolemia tolémia
exercicio exercício
cambio cámbio
Como podemos ver, na normativa da ALIG nom se acentuam os hiatos como dia, fio, lua... Pero acentuamos palavras como farmácia, mútuo, preferéncia, auséncia.... Pero este acento é optativo, será explicado noutro conselhinho máis adiante.
No espácio musical vamos mostrar vídeos galegos, portugueses, brasileiros, etc., pra dar a conocer canciõs galegas, pero tamém, canciõs do mundo lusófono xa que formamos parte da mesma família pero, parece que Galícia tem moito máis contacto co mundo hispánico ca co mundo lusófono, é dicir, estamos com pouco contacto cos nosos irmãs na actualidá. Amosaremos moitos tipos de canciõs diferentes.
Neste espácio musical, hoxe posteamos um fandub em galego da cancióm Owata.
Obs.: No final deste post estám algũas explicaciõs sobre a letra pra os falantes de portugués.
Título: Owata - Super Marcha Turca Idioma: galego Ano: 2013 Referéncia: Vocaloid Máis info.: fandub (fandoblage - realizado por fãs e para fãs, sem ánimo de lucro)
LETRA:
Hoxe eu espertei tarde de máis
Cambiei-me bulindo e saim a liscar Coitado Coitado Coitado, pobre coitado
Na estacióm de trem logo percibim
Que o bilhete do trem e a carteira esquecim E que pasou lo? Que pasou lo? Que pasou lo? Di-me, e que pasou lo?
Corrim pra a casinha pra buscar Correu pra a casinha pra buscar
Com certeza iría-me atrasar Com certeza iria-se atrasar
E logo colhim o móbil pra chamar
Chamá-lo meu amigo porque o tinha que avisar
Pero nim dei um toque,
E ao móbil deu-lhe por morrer
Mala sorte!
Era súper importante aquel encontro Apuraras!
Nom sabía como me iría explicar Mala sorte!
As portas pecharom-se-me nos focinhos Apuraras!
O seguinte trem eu tenho que esperar
De qualquera xeito, eu tería que avisá-lo
pra nom corré-lo perigo que se puidera enfadar.
Procurei bastante, e um teléfono atopei
pero na quarteira nom tinha solto pra o poder chamar.
Eu busquei de novo
E encontrei ũa tendinha alí pretinho
Onde pedim cámbio pra telefonear
Pra o teléfono che bulim
E foi quando me decatei
Que nom sabía de cabeza
O seu número pra o chamar
Cacholám!
Era súper importante aquel encontro Apuraras!
Nom sabía como me iría explicar Mala sorte!
Deu a hora que eu acordara com el Cabezám!
Era tarde pero eu tinha que ir
Ao final cheguei, que situacióm!
Havia moita gente acumulada aló Probinho Probinho Probinho Probe probinho
Eu ata intentei procurá-lo alí,
Mais com tanta gente
Nunca o ia conseguir E que pasou lo? Que pasou lo? Que pasou lo? Di-me, e que pasou lo?
Merquei nũa tendinha d'alá Mercou nũa tendinha d'alá
Um cargador para me salvar Um cargador para se salvar
Quando o acendim, o móbil recibiu
Ũa mensaginha xusto dese amigo meu:
"Pariu-me a vaquinha,
Quedo com ela. Perdóm!"
Mala sorte!
Eu co que me matei para poder vir Que peninha!
Arde tanta raviinha dentro de mim Mala sorte!
Eu co que me matei para poder vir Que peninha!
Nom podo crer que isto me pase a mim
E así eu aprendim ũa lecióm:
O teu móbil sempre has cargar!
OWATA!!
Explicaciõs pra falantes de portugués:
- Cambiei-me bulindo e saim a liscar
Troquei de roupa muito rápido e saí na maior pressa
- E que pasou lo?
E o que aconteceu depois? (obs.: lo = logo)
- E logo colhim o móbil pra chamar
E logo peguei o celular pra ligar
- Apuraras!
Então, que se apressasse!
- Pra nom corré-lo perigo que se puidera enfadar
Pra não correr o perigo que se pudesse aborrecer
- Procurei bastante, e um teléfono atopei
Procurei bastante, e um telefone encontrei
- Pero na quarteira nom tinha solto pra o poder chamar
Para aprender a escrivir ca normativa da Alianza Lingüística polo Idioma Galego (ALIG) agora miraremos como se fai o plural das palavras rematadas em -M.
Conselhinho 4: o til (parte 2)
Toda-las palavras rematadas em -M no singular fam o plural da seguinte forma, sustituímos o -M por um til que vai sobre a vogal anterior e engadimos -S. Exemplos: alemám > alemãs cam > cãs razóm > razõs leóm > leõs
Como podemos comprovar na image, o til é, na sua esencia, um N
que se coloca enriba dũa letra.
Pode-se ler de dous xeitos diferentes segundo a zona do falante. O til indica um -N final pra aqueles falantes que dim alemáns, cans, razóns e leóns, pero o til nom se le pra os falantes das zonas onde se di alemás, cas, razós e leós. Recupera-se o til nos pluraes para unificar na escrita estas duas evoluciõs mencionadas.
O til pode-se ler ou nom dependendo da zona do falante, deste xeito, "corazõs"
pronúncia-se "corazóns" ou "corazós".
Nas zonas máis orientaes do galego, o plural das rematadas em -M fai-se do mesmo xeito, pero em vez de engadir -S, engade-se -ES. Exemplos: alemám > alemães cam > cães razóm > razões leóm > leões
Lembremos que nos ditongos nunca se le o til, por tanto, em palavras como irmão ou razões o til é mudo e lem-se irmau ou irmao e razois ou razoes. O til aparece por razõs etimológicas e para manter certa unificacióm e semelhanza na escrita ca forma das outras zonas.
Nota: A normativa da RAG só acepta ũa única evolucióm para a variante culta, que é a da zona máis ocidental de Galícia, é dicir, a rematada em -NS.
Para a ALIG toda-las evoluciõs tenhem o mesmo valor pero recomenda-se o uso da forma própia da zona de seu.
O til é um dos trazos máis caraterísticos da normativa da ALIG por ser conservador e unificador. Recuperamo-lo da literatura galega para ũa melhor unificacióm e concordáncia co galego como ides ver a continuacióm.
Conselhinho 3: o til (parte 1)
Pom-se til na vogal final das palavras de orige latina rematadas em -ana, que no galego dam duas evoluciõs diferentes, com ou sem nasalizacióm final (que se representa cum N final na normativa da RAG).
Exemplos:
RAG > ALIG
mañá, mañán > manhã
la, lan > lã
mazá, mazán > mazã
campá, campán > campã
A palavra com til pode-se pronunciar com N ou sem N final dependendo do falante, así, as duas formas galegas quedam unificadas na escrita.
Para entender melhor a razóm da recuperacióm do til, é importante
ter em mente que só é um N enriba dũa letra. O til, na norma da ALIG,
presenta diferentes xeitos de o ler como, por exemplo, ca preséncia
da nasalidade, é dicir, co "N" (mañán), ou ca sua auséncia (mañá).
Pom-se tamém o til nas palavras rematadas em -ao, que é o equivalente da terminacióm -ám dos falantes da zona ocidental.
Exemplos: RAG > ALIG
irmán, irmao > irmám, irmão
man, mao > mam, mão
verán, verao > verám, verão
As palavras que se escrivem ca terminacióm -ão lem-se como -ao ou -au, o til nom se le, só aparece por qüestiõs etimológicas. O til nunca se le num ditongo.
Nota: A RAG só acepta pra usos cultos as formas mazá, mañá e la, é dicir, sem N final e deixa formas como mazán,mañán e lan como formas toleradas pra usos máis informaes. O mesmo pasa cas palavras irmao, mao e verao, que som simplemente formas toleradas, pero o estándar determina que irmán, man e verán som as formas cultas. A diferéncia da RAG, a ALIG acepta as duas como formas cultas e recomenda-se que o falante use a forma da zona de seu.
O G pasou por duas evoluciõs diferentes no galego. Como resultado diso temos no galego atual as leturas:
ga - /ha/, /ga/
ge - /ʃe/
gi - /ʃi/
go - /ho/, /go/
gu - /hu/, /gu/ Base a iso, seguimos cas explicaciõs pequeninhas sobre como escrivir coa normativa da Alianza Lingüística polo Idioma Galego (ALIG). Conselhinho 2: a grafia (G e X)
RAG -
ALIG - Exemplos
X G, X xente > gente | filoloxía > filologia | xeografía >
geografia | lóxica > lógica
xeito > xeito
| axexar > axexar | axóuxere > axóuxere
G G gato,
goma, galego, galo, labrego
Conservamo-la diferencia
entre G e X antes de E e I só ao escrivir, pero a pronuncia nom cambia em absoluto. Nas
palavras galegas derivadas de palavras latinas (ou doutras origes) que tinham a
letra G, escrivimos sempre G sem importá-la vogal que venha despois, para así, respetá-la orige.
cattu >
gato geografia >
geografia
gente >
gente origine > orige
filologia >
filologia imagine > image
gumma >
goma
Nota: O uso do G é o
mesmo que o das outras línguas románicas pero, presenta ũa diferencia co
espanhol, a terminacióm -age, que no espanhol nom é com G.
O G
antes de A, O e U deve-se pronunciar como /h/, é dicir, de xeito aspirado e nom coma o G do
castelám ou do portugués, a nom ser que o falante pertenza à parte máis
oriental de Galicia, onde a pronuncia do G se conserva como /g/.
Finalmente, escrive-se X
em todo-los outros casos, é dicir, quando a palavra de orige nom tinha G.
Vamos ir dando
algũs conselhinhos de vez em quando pra que sexa máis fácil escrivir ca
normativa da ALIG. Servirá ademais pra mirá-las diferéncias existentes entre a
normativa da RAG-ILG (2003) e a nosa.
Moita gente
loita pra que nom se deixe de falá-lo galego, é dicir, loitam contra a sua
morte. Pero nom hai que esquecer que a perda do vocabulario e das estruturas
propias tamém som a morte do galego. Nom serve de moito que o galego se siga falando
se todo o que se diga no galego tenha ũa base castelãa, acento, fonética,
estrutura, expresiõs... xa que é ũa clara evidencia de absorcióm lingüística.
As provas da existencia da absorciom e substituciom
lingüística som ese tipo de pensamentos no que clasificamos na nosa cabecinha
qual é um galego normal, qual é um estranho, qual é um de velhos, ou incluso, a
existencia de prexuícios como o de que se falas o galego, es nacionalista ou ũa
persoa bruta, pensamento que na actualidade está máis vivo do que parece,
principalmente, nas grandes cidades. Nas zonas urbanas estes fenómenos de
substitucióm ocorrem de forma moito máis rápida que no resto do territorio e os
datos do uso do galego nas grandes cidades como Vigo, A Corunha ou Ferrol som
moi baixos, e cada ano, tamém o som nas novas geraciõs.
Segundo os datos do uso e conocemento do galego, no
2003, os rapaces que posuem entre 5 e 14 anos entendíam "moito" (que
é o máximo de entendemento neste estudio) era um 75,44%, mentres que esta cifra
baixou a 59,32% no 2008. Os nenos desta idade que usavam sempre o galego pra falar
no 2003 era um 27,10%, mentres que no 2008 baixou a um 15,26%. Só as persoas maiores
de 50 anos pasam do 50% no uso de "só o galego" (baixou no 2008 sendo
agora os de máis de 65 anos). O uso habitual de "sempre no galego"
nos municipios de menos de 10.000 habitantes baixou dum 71,70% no 2003 a um
54,54% no 2008. E os ámbitos geográficos que menos usam o galego de forma
habitual som a Área de Vigo (só gal.: 9,94% - máis em gal.: 23,32%) e a da
Corunha (só gal.: 13,5% - máis em gal.: 22,37%). Ainda así, o galego ainda é
hoxe a língua regional máis usada habitualmente em toda a Península Ibérica,
pero nom podemos ignorar o comezo da substitucióm lingüística.
Na atualidade, o castelám tem ũa influencia moi
forte sobre Galicia, e isto evidencia-se cos datos. Galicia nom caminha em
direciom ao bilingüismo, como nos querem facer pensar e xa moitos sabemos, bem é
certo que cada vez hai máis "bilingües", pero isto nom quere dicir
que sexa algo bo. É bo a nivel individual, da persoa, e enriquecedor. Pero a
nivel colectivo, que um territorio (como é o noso caso) sexa bilingüe xa nom é
tam positivo. Para comprendé-lo melhor... botemos um vistazo às fases do
nacemento do galego (A Romanizaciom - Fases na adopciom do Latim) :
- COLINGÜISMO: Acepta-se o
latim como língua dos conquistadores e da nova estrutura política e administrativa
imposta por eles. A cultura indígena e romana mantenhem-se por igual.
Corresponde-se ao século I a.C.
- BILINGÜISMO DIGLÓSICO: A
integraciom do latim (e tamém outros aspectos da cultura dos conquistadores:
instituciõs, cultos religiosos...) é crecente e vai-se agudizando geraciom tras
geraciom. Na Gallaecia deu-se nos séculos I e II d.C.
- SUBSTITUCIOM LINGÜÍSTICA:
Supom a culminaciom do proceso substitutorio, máis rápido nos núcleos urbanos e
máis lento nas zonas ruraes. Segundo os expertos, o proceso de adopciom do
latim na Gallaecia estava xa culminado no tempo na invasiom dos suevos, nos
inicios do século IV d.C.
Penso que é fácil ver ũa concordancia e paralelismo
ca nosa situaciom actual... unicamente hai que cambiar "latim" por
"castelám". Baixo o noso punto de vista, o colingüismo co castelám
deu-se durante os séculos escuros. A nivel geral, Galicia
atopa-se num estado de bilingüismo (diglósico, nom hai doutro tipo na
imposiciom dum idioma), a exceciom das grandes cidades xa que s'atopam na
etapa de substituciom lingüística. E por iso temos ũa nociom do que é galego
natural, galego estranho (freqüentemente relacioniado cos nacionalistas ou
tamém cos neofalantes), galego de velhos, etc. Vivimos nũa realidade que é
importante cambiar, xa que é moi preocupante que haxa palavras, formas ou estruturas que nos deveriam soar normaes (como, por exemplo, coitelo, cadeira, vasoira, fazulas...) pero que em cambio formam parte do galego estranho, artificial ou de velhos.
Para o põr na norma ALIG tedes que clicar na opcióm de idioma situada na esquina inferior esquerda da página.
No Vituin, a diferéncia doutras páginas sociaes, temos a opcióm de "ciberdiário" e "temas". Nas que poderemos escrivir e mencionar diferentes novidades que queiramos para que os demais tamém as conozam!
Como xa vos fixariades existe um galego estranho e um galego normal. O galego normal é o que falamos
na casa, é dicir, o galego de toda a vida, pero tamém existe um galego estranho,
que é o galego da escola, o da televisióm, etc. E por que parece estranho? Realmente
o é? Ũa das causas é a substitucióm linguística a prol do castelám.
Vou-vos contar a minha experiéncia persoal, e a razóm
de por que afirmo isto. Tenho 19 anos, e levo quase toda a minha vida pensando
que existe um galego normal e um galego artificial, polo menos ainda me dei
conta a tempo que se nom morreria pensando iso. A minha visióm do galego era
así, o galego normal era o que falavamos no dia a dia com castelanismos, e o galego artificial, o da escola, cheo
de palavras que só se viam nos livros. Máis tarde, devido ao meu companheiro e
a nosa aficióm polas línguas, fixo que me fixara máis no xeito de falar das
minhas avoas, e foi quando me decatei que, elas, que estuveram toda a minha
vida ao meu lado e sempre falara com elas, usavam esas palavras que pra mim só
formavam parte do galego artificial. Grande foi a minha sorpresa ao escoitá-las
dicir ninguém mália o primeiro em pensar eu fora "Bueno, aprenderiam-na
coa televisióm". Seguim prestando atencióm, e a seguinte palavra que
escoitei foi ficar. E así pasou com máis palavrinhas. Eram demasiadas, palavras
que usavam pero que tamém intercambiavam cas formas castelãas pra nom se
repetirem demasiado. E o mesmo pasa cas estruturas do galego, podemo-las
escoitar dicir "pra o limpar" como "pra limpá-lo",
mentres que a forma máis usada pola gente nova (ou a única forma usada) é
"pra limpiá-lo" devido à sua semelhanza coa forma castelãa "para
limpiarlo". Ainda así, como pode ser posivle que todas estas cousinhas pra
os meus oídos pasaram completamente despercibidas se as minhas avoas sempre falarom
así?
Tenho duas avoas, vivo na mesma casa coa minha avoa
materna, e a avoa paterna é a minha vecinha. Coa minha avoa paterna aprendim a
palavra soidades, que é a palavra patrimonial que temos aquí pra o famoso sentimento
de nostálgia chamado morrinha. Nom é recomendavle usar "morrinha"
onde vivo eu, xa que esta palavra quere dicir que nom te banhas e/ou sucidade.
Tendo ese significado, é ũa alegria pra mim descubrí-la palavra "soidades",
como comprenderedes. Vendo o maravilhoso control que as minhas avoas (e tamém
outras persoas da família como o meu pai) tenhem sobre o galego, ademais de
fixar-me no seu xeito de falar, comezou a hora das preguntas. Coa que máis falo
é ca minha avoa materna, xa que vivimos na mesma casa, e ademais, parece
gustar-lhe moito que lhe pregunte estas cousas. Com ela aprendim, ou descubrim,
melhor dito, diferentes palavras da minha zona como o sistema das feiras
(segunda-feira, terceira/terza-feira, quarta-feira, quinta-feira, sexta-feira, sábado
e domingo) pra os dias da semana, que os autobuses recibem o nome de ónibus,
que as "mejillas" podem-se chamar fazulas, etc. Antes, todo iso
seria pra mim galego artificial. Pero que realmente falem así as minhas avoas
cámbia totalmente a situacióm, xa que se volve automaticamente galego normal. Pero
que eu nom conocera todas estas palavras é devido a duas cousinhas que estám
estreitamente ligadas. Transmisióm lingüística familiar influenciada polo
castelám devido à forte influéncia do castelám sobre Galícia. Pero aquí nom
remata todo porque todas estas palavras que pra mim antes eram galego estranho
e artificial resulta que pra outra geracióm de galegos recibe outro nome:
galego de velhos. Quando lhe pregunto ao meu pai sobre todas estas palavras,
menciona nom usá-las por serem palavras dos velhos. Dicir coitelo e nom "cuchillo",
vasoira e nom "escoba", rúvio e nom "rojo", cadeira e nom
"silla", ónibus e nom "autobús"... é pra el galego de velhos. Nom é um
galego estranho. É galego, galego. Galego natural. Um galego que tantas persoas
buscam, está a ser substituído progresivamente polo castelám. Parte 2:http://alianza-polo-galego.blogspot.com.es/2013/05/existe-um-galego-normal-e-um-galego_6.html
